Mabadiliko ya Ubongo kwa Wagonjwa wa Sonona: Ushahidi Kutoka kwa Utafiti wa Neuroscience

Utangulizi

Sonona (depression) ni moja ya matatizo ya akili yanayoathiri idadi kubwa ya watu duniani. Kwa mujibu wa Shirika la Afya Duniani (WHO, 2021) zaidi ya watu milioni 280 inakadiriwa kuwa wanakumbwa na sonona, hali inayosababisha madhara makubwa kwa maisha ya kila siku ya wagonjwa (World Health Organization, 2021). Zaidi ya kuathiri hali ya kihisia, sonona inaathiri pia muundo na kazi za ubongo. Utafiti wa neuroscience umebainisha jinsi sonona inavyobadilisha baadhi ya sehemu za ubongo, hususan zile zinazohusika na udhibiti wa hisia, kumbukumbu, na maamuzi. Makala hii inachunguza mabadiliko haya na athari zake kwa wagonjwa wa sonona.

Mabadiliko ya Kimuundo katika Ubongo wa Wagonjwa wa Sonona

• Hippocampus Hippocampus ni sehemu ya ubongo inayohusika na kumbukumbu na udhibiti wa hisia. Tafiti mbalimbali zimeonyesha kuwa wagonjwa wa sonona mara nyingi huwa na upungufu wa ukubwa wa hippocampus (Sheline et al., 2019). Kupungua huku kunahusiana na mfadhaiko wa muda mrefu ambao huathiri uzalishaji wa seli mpya za neva katika eneo hili. Hali hii inaweza kueleza kwa nini wagonjwa wa sonona hupata matatizo ya kumbukumbu na ugumu wa kuchakata taarifa mpya.

• Prefrontal Cortex Prefrontal cortex ni sehemu inayosimamia maamuzi, kupanga mambo, na udhibiti wa hisia. Utafiti wa neuroimaging unaonyesha kuwa sehemu hii ya ubongo huwa na shughuli ndogo kwa wagonjwa wa sonona (Drevets et al., 2008), jambo linaloweza kusababisha ugumu wa kufikiria kwa kina, kufanya maamuzi mazuri, na kujidhibiti kihisia.

• Amygdala Amygdala ni sehemu ya ubongo inayohusika na usindikaji wa hisia, hasa hofu na mfadhaiko. Tafiti zinaonyesha kuwa wagonjwa wa sonona mara nyingi huwa na shughuli kubwa katika amygdala (Ressler & Mayberg, 2007), hali inayosababisha wao kuhisi huzuni, woga, na wasiwasi kwa muda mrefu hata bila kichocheo dhahiri.

Mabadiliko ya Kazi katika Ubongo wa Wagonjwa wa Sonona

1. Upungufu wa Viwango vya Kemikali (Neurotransmitters) Kemikali za ubongo zinazojulikana kama neurotransmitters zina jukumu muhimu katika udhibiti wa hisia na tabia. Wagonjwa wa sonona mara nyingi hukumbwa na upungufu wa baadhi ya neurotransmitters, ikiwemo:

• Serotonin - Kemikali inayohusiana na hali ya furaha na utulivu. Upungufu wake unaweza kusababisha hisia za huzuni na kukosa matumaini (Nestler et al., 2002).
• Dopamine - Kemikali inayohusika na motisha na mfumo wa malipo. Kupungua kwa dopamine kunahusiana na ukosefu wa motisha na kutopata furaha katika shughuli zinazofurahisha (Nestler et al., 2002).
• Norepinephrine - Inahusika na mwitikio wa mfadhaiko na umakini. Upungufu wake unaweza kuongeza hali ya uchovu na ukosefu wa nguvu (Nestler et al., 2002).

2. Upungufu wa Mawasiliano Kati ya Sehemu za Ubongo Tafiti za hivi karibuni zinaonyesha kuwa kuna kupungua kwa mawasiliano kati ya prefrontal cortex na amygdala (Ressler & Mayberg, 2007), hali inayosababisha ugumu wa kudhibiti hisia na msongo wa mawazo. Hii ina maana kuwa wagonjwa wa sonona wanaweza kuhisi huzuni kwa muda mrefu kwa sababu ubongo wao hauwezi kushughulikia au kudhibiti hisia hizo kwa ufanisi.

Athari za Mabadiliko ya Ubongo kwa Wagonjwa wa Sonona

Mabadiliko haya ya ubongo yanaweza kuwa na athari kubwa kwa wagonjwa wa sonona, ikiwemo:

• Kushukaa kwa kiwango cha uwezo wa kufikiria kwa makini na kupanga mambo.
• Ugumu wa kudhibiti hisia na hali ya huzuni inayoendelea.
• Kupungua kwa kumbukumbu na uwezo wa kujifunza mambo mapya.
• Kuongezeka kwa mfadhaiko na wasiwasi hata katika hali za kawaida.

Ushahidi wa Neuroscience na Matibabu

1. Dawa za Kutibu Sonona Dawa za sonona (antidepressants) husaidia kurejesha usawa wa neurotransmitters kama serotonin na norepinephrine, hivyo kupunguza dalili za sonona (Nestler et al., 2002). Ingawa dawa hizi hazibadilishi muundo wa ubongo moja kwa moja, tafiti zinaonyesha kuwa zinaweza kusaidia hippocampus kuzalisha seli mpya.

2. Tiba ya Kisaikolojia Tiba ya Cognitive Behavioral Therapy (CBT) imeonekana kuwa na ufanisi mkubwa katika kusaidia wagonjwa wa sonona (Beck, 2011). CBT inawasaidia wagonjwa kubadili mifumo hasi ya mawazo ambayo huathiri kazi za ubongo na hivyo kupunguza athari za sonona.

3. Mazoezi na Lishe Bora Utafiti unaonyesha kuwa mazoezi ya mwili yanaweza kusaidia kuongeza uzalishaji wa neurotransmitters kama serotonin na dopamine, pamoja na kuimarisha ukuaji wa seli mpya neva katika hippocampus (Nestler et al., 2002). Pia, lishe yenye Omega-3 na vitamini B inaweza kusaidia kuboresha afya ya ubongo.

4. Tiba ya Mionzi (Transcranial Magnetic Stimulation - TMS) TMS ni mbinu mpya inayotumia mawimbi ya sumaku kuchochea shughuli za neva katika prefrontal cortex. Tiba hii imethibitishwa kusaidia wagonjwa wa sonona wanaoshindwa kupata nafuu kupitia dawa za kawaida (George et al., 2010).

Hitimisho

Sonona ni hali inayohusisha si tu hisia za huzuni bali pia mabadiliko halisi katika muundo na kazi za ubongo. Utafiti wa neuroscience unaonyesha kuwa sehemu kama hippocampus, prefrontal cortex, na amygdala zinaathirika kwa namna tofauti, na hii inachangia dalili zinazoshuhudiwa kwa wagonjwa wa sonona.

Kwa mada zaidi tembelea [facebook and instergram - psychtan.com][youtube - @HOPEANDHEALINGTZ]

Marejeo

1. Beck, A. (2011). Cognitive Therapy: Basics and Beyond. Guilford Press.
2. Drevets, W., Price, J., & Furey, M.(2008). Brain structural and functional abnormalities in mood disorders. Brain Structure & Function, 213(1-2), 93-118.
3. George, M., Lisanby, S., & Sackeim, H. (2010). Transcranial magnetic stimulation. Archives of General Psychiatry, 57(5), 418-428.
4. Nestler, E., Barrot, M., & Dileone, R. (2002). Neurobiology of depression. Neuron, 34(1), 13-25.
5. Ressler, K., & Mayberg, H. (2007). Targeting abnormal neural circuits in mood disorders. Nature Neuroscience, 10(9), 1116-1124.
6. Sheline, Y., Gado, M., & Kraemer, H. (2019). Untreated depression and hippocampal volume loss. American Journal of Psychiatry, 160(8), 1516-1523.
7. World Health Organization. (2021). Depression fact sheet.