Jinsi Mitazamo (Attitudes) inavyoundwa na Kubadilika katika Jamii

Mitazamo, au attitudes kwa lugha ya Kiingereza, ni mchanganyiko wa hisia, maoni, na tabia zinazoelekea kitu, tukio, au mtu fulani. Mitazamo hujenga misingi ya jinsi tunavyotambua na kukabiliana na mazingira yetu ya kijamii na kielimu. Katika jamii, mitazamo huundwa na kubadilika kwa njia ambazo mara nyingi huhusisha mwingiliano wa mambo ya kisaikolojia, kijamii, na kiutamaduni. Katika mada hii, tutachunguza jinsi mitazamo inavyoundwa na kubadilika katika jamii, tukitoa mifano halisi, kuhusisha misemo ya hekima ya kisaikolojia, na kutoa marejeleo ya kuthibitisha mawazo yetu.

source: unsplash.com (uzoefu wa mtu juu ya kitu fulani ndio unaoleta mtazamo - hasi au chanya)

Mitazamo huundwa kupitia michakato kadhaa ya kisaikolojia na kijamii. Kwa mujibu wa nadharia ya kisaikolojia, mitazamo huundwa kwa njia tatu kuu:

Kujifunza kwa kuzingatia (Observational Learning): Watoto hujifunza mitazamo kwa kuiga wazazi wao, walimu, au watu wanaowaona kama viongozi. Kwa mfano, mtoto anaweza kuwa na mtazamo mzuri au mbaya kuhusu mazingira kulingana na jinsi wazazi wake wanavyozungumza au kuhudumia mazingira.

Ushirikiano wa kijamii (Social Conditioning): Jamii hutoa mfumo wa matarajio na majibu ambayo huathiri mitazamo yetu. Kwa mfano, katika jamii ambapo ukatili wa kijinsia haukutambuliwa kama jinai, watu wanaweza kuwa na mitazamo ya kukubali au kudharau hali hiyo.

Uzoefu wa moja kwa moja (Direct Experience): Uzoefu wa mtu binafsi na jambo fulani huathiri sana mtazamo wake. Kwa mfano, mtu aliyeumizwa na mbwa anaweza kuwa na mtazamo hasi kuhusu mbwa, hata kama mbwa wengine ni wa kirafiki.

Mitazamo kuhusu Mabadiliko ya Tabia Nchi (Climate Change)
Katika miaka ya hivi karibuni, mitazamo kuhusu mabadiliko ya tabia nchi imebadilika kwa kasi. Hii inatokana na uzoefu wa moja kwa moja wa athari za mabadiliko ya tabia nchi, kama vile mafuriko, ukame, na kupanda kwa viwango vya bahari. Pia, medias na viongozi wa kijamii wamekuwa na jukumu kubwa katika kuunda mitazamo kuhusu hili. Kwa mfano, kampeni za kuelimisha umma kuhusu athari za plastiki kwa mazingira zimebadilisha mitazamo ya watu kuhusu matumizi ya plastiki.

Mitazamo kuhusu Ukatili wa Kijinsia
Katika jamii nyingi, mitazamo kuhusu ukatili wa kijinsia imebadilika kwa kasi kutokana na harakati za kijamii na kielimu. Kwa mfano, katika nchi kama Tanzania, kampeni za kuelimisha umma kuhusu haki za wanawake na athari za ukatili wa kijinsia zimebadilisha mitazamo ya watu. Hii inaonyesha jinsi mitazamo inavyoweza kubadilika kupitia mabadiliko ya kijamii na kielimu.

Mitazamo kuhusu Teknolojia
Mitazamo kuhusu teknolojia, kama vile simu za mkononi na mitandao ya kijamii, yamebadilika kwa kasi katika kipindi cha miaka 20 iliyopita. Hapo awali, watu wengi walikuwa na mitazamo ya wasiwasi kuhusu teknolojia, lakini sasa, teknolojia imekubaliwa kama sehemu muhimu ya maisha ya kila siku. Hii inaonyesha jinsi mitazamo inavyoweza kubadilika kutokana na mabadiliko ya kiuchumi na kiteknolojia.

“Mitazamo ni kama mabamba ya kuvunja kwa glasi, yanapovunjika, ni vigumu kuyarekebisha.”
Hii inaonyesha jinsi mitazamo, mara tu yanapoimarika, yanavyoweza kuwa magumu kubadilisha. Kwa mfano, mitazamo ya kibaguzi au ubaguzi wa rangi mara nyingi huhitaji muda mrefu na juhudi kubwa kubadilika.

“Unachokiona na kukisikia mara kwa mara huwa kimejengeka ndani yako.”
Nadharia ya kisaikolojia inasema kuwa mambo tunayoyaona na kuyasikia mara kwa mara huathiri mitazamo yetu. Kwa mfano, matangazo ya runinga yanaweza kuunda mitazamo kuhusu bidhaa au watu fulani.

“Tabia ni kioo cha mtazamo.”
Hii inaonyesha jinsi mitazamo inavyojidhihirisha kupitia tabia. Kwa mfano, mtu aliye na mtazamo chini kuhusu usalama wa kazi anaweza kuwa na tabia ya kukataa fursa za kazi zinazohitaji juhudi za ziada.

Kwa mujibu wa Allport (1935), mitazamo ni hali ya kisaikolojia inayojengwa kupitia uzoefu na kujifunza, na ina nguvu kubwa katika kuongoza tabia ya binadamu. Pia, Bandura (1977) alionyesha jinsi mitazamo vinavyoweza kujifunza kupitia kuiga watu wengine, hasa watu wenye mamlaka au heshima katika jamii.

Kwa kumalizia, mitazamo ni kitu kikubwa kinachoathiri jinsi tunavyotambua na kukabiliana na ulimwengu. Kwa kuelewa jinsi mitazamo inavyoundwa na kubadilika, tunaweza kufanya maamuzi sahihi zaidi katika kuleta mabadiliko chanya katika jamii yetu.

Allport, G. W. (1935). Attitudes. In C. Murchison (Ed.), Handbook of Social Psychology. Clark University Press.
Link: https://www.jstor.org/stable/1418032

Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Prentice Hall.
Link: https://www.simplypsychology.org/bandura.html

Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior. Prentice-Hall.
Link: https://www.researchgate.net/publication/232501600

Festinger, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford University Press.
Link: https://www.sup.org/books/title/?id=2094